Het zelf

Het zelf

Het zelf is een interessant begrip. We hebben allemaal in zekere zin een zelfbewustzijn. Het is als het ware een ik of een mij in onze persoon. Die door onze ogen kijkt of door onze oren hoort. En we zijn er in het dagelijks leven van overtuigd dat dat zelf:

 

• Stabiel is. Het zelf van vandaag is hetzelfde als het zelf van gisteren, of een jaar geleden.
• Eem essentie is: Er is ook maar één zelf.
• Onafhankelijk is. De omstandigheden worden beleefd door het zelf maar hebben er geen invloed op.

Het zelf lijkt als het ware een 'ding' . Tegenwoordig wordt er meer en meer gekeken naar het zelf als een proces. Iets wat van moment tot moment gecreëerd wordt. En dat leidt tot bijna het tegenovergestelde van de kenmerken hierboven genoemd.

Niet stabiel. Het veranderd van moment tot moment en bovendien is het zeer regelmatig afwezig. Er zijn talloze moment op een dag dat er helemaal geen zelf is.

Er is niet één essentie:  We hebben talloze deel-zelven in ons, die aan de lopende band lopen te bakkeleien.

Zeker niet onafhankelijk. Er zijn doorlopend interne en externe invloeden op dat zelf. We vermoeden de illusie van een compleet zelf in iedere ervaring, maar wat we doen is we voegen dat 'complete'  en illusoire zelf vaak toe aan ervaringen. Mindfulness helpt je om dat proces van het vereenzelvigen meer en meer te doorzien.

Dat leidt tot een zeer interessante conclusie. We zijn ons van van alles bewust. Er is dus bewustzijn, maar dat betekent niet dat er een onveranderlijk, stabiel iemand is die bewust is. Ga er maar eens naar zoeken, je zult zo'n iemand niet vinden.

Nu zul je misschien denken, leuk maar wat moet ik hier nu mee. Je kent misschien wel de ervaring om in een flow te zitten. Je bent ergens mee bezig en die activiteit is heel intens, je verliest het begrip van tijd, er is alleen maar die ervaring. Topsporters beschrijven dit ook vaak als ze topprestaties geleverd hebben. Er is alleen maar de activiteit en verder helemaal niets.

Eén van de belangrijkste kenmerken van flow is dat je zelf totaal verdwenen is. Er is geen identificatie, geen vereenzelviging of vergelijking (Ik ben anders dan een ander). Weg zelf.

Twee perspectieven

Er ontstaan op deze manier twee perspectieven. Het egocentrisch en en allocentrische perspectief.

Met het egocentrische bedoelen we niet zelfzuchtig of narcistisch, maar heel neutraal een perspectief vanuit het zelf. Dus geïdentificeerd, "Dit ben ik." , toegeëigend, "Dit is van mij." of "Ik maak dit mee." en vergelijkend, "Ik ben beter/ slechter dan een ander."

Bij een allocentrisch perspectief is dat afwezig. Er is nauwelijks een beleving van het zelf, er is alleen maar de ervaring.

In het dagelijks leven veranderen deze perspectieven voortdurend. Het ene moment zit je in een egocentrisch perspectief het andere in dat allocentrische. Het is een zeer goede oefening om je bewust te worden van die shifts in beleving. Wanneer bezie ik de wereld egocentrisch en wanneer allocentrisch. En wat is het effect op mij.

Nu is dat egocentrische perspectief veel stressvoller dan het allocentrische. Egocentrisch wil zeggen dat je je nogal bezighoud met het in standhouden van je ego. Wie ben ik? Wat is van mij? Wat vinden anderen van mij? Hoe ben ik vergeleken met die ander? Etc. Terwijl je in het allocentrische perspectief het leven veel beter door je heen kunt laten stromen, je meer oog hebt voor je omgeving en de ander. En veel compassievoller door het leven kunt gaan. En vooral meer contact kunt hebben met het Bewustzijn, de metaforische Boeddha-natuur, het Zelf (met een grote Z). Mits dat niet ook weer stiekem een verbeterde versie van je ego is ..... Spiritueel materialisme ligt hier natuurlijk levensgroot op de loer. "Ik ben spiritueler dan jij!. " :)

Zelfwaardering wordt als erg belangrijk gevonden, maar wat we ons vaak niet realiseren is dat dit al;leen maar meer en meer voeding voor het ego betekent.

Mediteren helpt enorm om uit dat egocentrische perspectief te stappen

Het egocentrische perspectief gaat uit van een dualiteit. Er is een ik dat zich verhoud met ervaringen.

Ik heb deze zomer weer een lange retraite gedaan en het meest opvallende wat ik meenam na die retraite was mijn het feit dat ik veel meer in dat allocentrische pespectief leefde. Langzaam merkte ik dat ik weer meer en meer met mezelf bezig ging zijn waardoor dat wat verdween. Maar ik slaag er bij tijd en wijle steeds beter in om dat te zijn.

Er zijn eindeloos veel soorten ervaringen. Veel zijn afkomstig uit je omgeving en ook veel uit je eigen lichaam of geest. We richten ons dan met name op de kwaal en niet op de identificaties, de toe-eigeningen en vergelijkingen.

Er is een ervaring, bijvoorbeeld bepaalde lichamelijke sensaties, een knijpend gevoel in de maag.

Er moet toch iemand zijn die dat ervaart, weet je wat dat ben ik, vanuit welke identificatie dan ook.

Dan kunnen we die ervaring ook toe-eigenen. Ik heb een knijpend gevoel in mijn maag.

Vervolgens moet het ook iets zijn. Een knijpend gevoel is misschien wel van voorbijgaande aard, en dat kunnen we niet hebben. Dus we noemen het stress. Waarmee we het te pakken lijken te hebben. Het is íets’ waar we mee thuis kunnen komen. Nu is er iets wat we gedefinieerd hebben als een probleem en dat gaan we oplossen. Meestal door andere processen te ver-ietsen. En zo belanden we in de een soort schijnwereld. Ik pleegde dit de matrix te noemen, maar in middels is dat een beladen term door andere verietsers, nl complotdenkers. Ik geloof namelijk niet dat er een kwade genius achter onze schijnwereld zit.

Maar het is wel en soort sprookjeswonderwereld. En de oorzaak ligt niet buiten ons, maar binnen in ons. We worden niet massaal gemanipuleerd door externe kwade krachten, maar door ons onwetende brein.